ถึงเพ็ญเดือน ๓ พรรษาที่ ๔๕
พญามารเข้าเฝ้าทูลให้เสด็จปรินิพพาน ทรงรับอาราธนา

พระพุทธเจ้าเสด็จจาริกประกาศพระศาสนาตามแคว้นและเมืองต่างๆ เป็น

เวลาถึง ๔๕ พรรษานับตั้งแต่วันตรัสรู้เป็นมา พรรษาที่ ๔๕ จึงเป็นพรรษาสุด

ท้ายของพระพุทธเจ้า และเป็นเวลาที่พระพุทธเจ้าทรงมีพระชนมายุได้ ๘๐ ปี

นับแต่ประสูติเป็นต้นมา

พรรษาสุดท้าย พระพุทธเจ้าประทับอยู่ที่เวฬุคามแขวงเมืองไพศาลี ระหว่าง

พรรษาทรงพระประชวรเพราะอาพาธหนัก จวนเจียนจะเสด็จพระนิพพาน

พระสงฆ์ทั้งปวงที่ยังเป็นปุถุชน หรือแม้แต่พระอานนท์ องค์อุปัฏฐากต่างก็

หวั่นไหว เพราะความตกใจที่เห็นพระพุทธเจ้าประชวรหนักพระพุทธเจ้าตรัส

บอกพระอานน์ว่า เวลานี้พระกายของพระองค์ถึงอาการชรามาก มีสภาพ

เหมือนเกวียนชำรุด ที่ซ่อมแซมด้วยไม้ไผ่

ทรงหายจากอาพาธคราวนี้ และเมื่อออกพรรษาแล้วพระพุทธเจ้าพร้อมด้วย

พระอานนท์เสด็จไปประทับที่ร่มพฤกษาแห่งหนึ่งในปาวาลเจดีย์ แขวงเมือง

ไพศาลี เวลากลางวัน พระพุทธเจ้าทรงแสดงโอภาสนิมิตแก่พระอานนท์ว่า

'อิทธิบาทสี่' (ชื่อของพระธรรมหมวดหนึ่งมี ๔ ข้อ) ถ้าผู้ใดได้บำเพ็ญได้เต็ม

เปี่ยมแล้ว สามารถจะต่ออายุให้ยืนยาวไปได้อีกกำหนดระยะเวลาหนึ่ง

'โอภาสนิมิต' แปลเป็นภาษาชาวบ้านว่าบอกใบ้ คือพระพุทธเจ้ามีพระชนมายุ

จะสิ้นสุดลงในปีที่กล่าวนี้ จึงทรงบอกใบ้ให้พระอานนท์ทราบทูลอาราธนา

ให้พระพุทธเจ้ามีพระชนมายุยืนยาวต่อไปอีกระยะหนึ่ง แต่พระอานนท์ท่าน

นึกไม่ออก ทั้ง ๆ ที่พระพุทธเจ้าทรงบอกใบ้ถึง ๓ หน

ปฐมสมโพธิบอกว่า เมื่อพระอานนท์นึกไม่ออกเช่นนั้น พระพุทธเจ้าจึงตรัส

บอกพระอานนท์ให้ไปนั่งอยู่ที่ใต้ร่มไม้อีกแห่งหนึ่ง แล้วมารก็เข้าไปเฝ้าพระ

พุทธเจ้า กราบทูลพระพุทธเจ้าให้เเสด็จนิพพาน พระทรงรับคำแล้วทรงปลง

อายุสังขาร

'ปลงอายุสังขาร' แปลเป็นภาษาสามัญได้ว่า กำหนดวันตายไว้ล่วงหน้า วัน

นั้นเป็นวันเพ็ญเดือนสามพระพุทธเจ้าทรงตรัสว่า นับจากนี้ไปอีก ๓ เดือน

ข้างหน้า (กลางเดือนหก) พระองค์จะนิพพานที่เมืองกุสินารา