| สัพพัญญูญาณตามความหมายในพระดำรัสของเจ้าชาย คือ ความได้สำเร็จ |
| เป็นพระพุทธเจ้า ความที่บรรยายมาทั้งหมดนั้น บรรยายตามความในวรรณ |
| คดีที่กวีท่านแต่งไว้ในปฐมสมโพธิ และที่พระพุทธโฆษาจารย์รจนาไว้ในอรรถ |
| กถาธรรมบท โดยท่านสาธกให้เห็นเป็นปุคคลาธิษฐาน |
| ปุคคลาธิษฐาน คือ การแปลสิ่งที่มองไม่เห็นด้วยตา หรือสัมผัสไม่ได้ด้วย |
| ประสาททั้ง ๕ ที่เรียกว่า "นามธรรม" แลออกมาให้เห็นเป็นฉาก เป็นบุคคล |
| ซึ่งเป็นตัวแสดงในเรื่อง เหมือนนักเขียนนวนิยายที่ถ่ายทอดความรู้สึกออกมา |
| ทางตัวละคร ถ้าไม่สาธกอย่างนี้คนก็จะไม่เข้าใจ และท้องเรื่องก็จะจืด |
| ความในวรรณคดีทีเป็นปุคคลาธิษฐานดังกล่างข้างต้นนั้น ถ้าว่าถึงเนื้อแท้ก็ |
| คือ พอเสด็จออกพ้นประตูเมือง เจ้าชายสิทธัตถะซึ่งทรงอยู่ในภาวะปุถุชน |
| แม้พระทัยหนึ่งจะทรงปรารถนาความเป็นพระพุทธเจ้า แต่อีกพระทัยหนึ่งก็ |
| ยังทรงห่วงบ้านเมือง |
| ความที่ทรงห่วงนี้ กวีท่านจำลองออกมาในรูปของพระยามารผู้ขัดขวาง แต่ |
| แล้วเจ้าชายก็ทรงเอาชนะเสียได้ จะเรียกว่าชนะพระยามาร หรือชนะความ |
| ห่วงที่เป็นข้าศึกในพระทัยนั้นก็ได้ทั้งนั้น |
